Puşkin Konuşması (İletişim Yayınları)

Ne yararı olacak böyle medeniyetin bize? Biz bir başka ışığın, bir başka aydınlanma kaynağının, bir başka aydınlanma amacının ardında koşmalıyız. Bunları kendi içimizde aramalıyız. Bilim başka, aydınlanma başkadır. Eğer halkımıza, halkımızın gücüne inanırsak, şimdiden bizim olan bu Hıristiyanlık ışığını belki günün birinde tam ve gerçek bir aydınlanmanın kaynağı kılabiliriz.

Şöyle bitireceğim sözümü: Sorun, bilim yöntemini almaksa, başımızın üstünde yeri var. Yok aydınlanma ise, hiçbir Avrupa kaynağından ışık almaya ihtiyacımız yok bizim.

ağlayıp sızlamak yetmez; biraz da bir şeyler yapmak gerek, biraz da bir şey olmak gerek.” İyi de, söyleyin bana, siz Batı kafalı aydın Ruslar, sizin aranızda hak yolunda yürüyenler var mı? İsa’dan üstün tuttuğunuz doğru kişileri gösterin bana! Ama bilin ki bu halkın arasında hak yolunda giden kişiler vardır. Halkın arasında daha sizin gözünüze çarpmamış nice olumlu, güzel adamlar vardır. Biz görelim görmeyelim, hak yolundan ayrılmayan, hak yolunda şehit düşenler çok bu ülkede. Gözü olan görür; gözleri yalnız hayvanlık örneği arayanlar tabii bir şey görmezler. Ama zarar yok, onlar görmesin, halk biliyor kendi içinde doğru kişilerin, doğruluğa el basanların var olduğunu. Gücünü bu bilgiden alıyor. Halk, zamanı gelince doğru yol bilenlerin kendini kurtaracağı umuduyla güçlüdür. Bir düşünün, kaç kere felaketten kurtardı bu halk bu yurdu? Günaha boğulmuş, içkiden kafası dumanlanmış, ahlaksızlık batağında yan gelip yatan bu halk değil miydi daha geçende yekvücut şahlanıp Türklerin ayakları altında ezilen Hıristiyan Slavların yardımına koşan, Türklere karşı açılan savaşı kutlayan? Bu halk değil miydi? Dört elle savaşa sarıldı. Halk yolundan ayrılışının, işlediği günahların kefaretini ödemek için katlanması gereken bir fedakârlık saydı savaşı

Yüzyıllardır bu halkın nelere katlandığını unutmayın. Hayvana benzemesinin suçu kimindir, bir düşünün ve suçlamayın! Büyük Morskaya’daki berber dükkânlarında saçını kazıtmıyor diye köylüyü kötü görmek şaşkınlık değil de nedir Allah aşkına? Bizim Avrupa kafalı liberallerimiz Rus halkının dikine gitmeye, Rus halkını inkâra bir kere başlamasınlar, buraya kadar vardırırlar işi. Rus’un kendi kişisel benliği yokmuş, Rusların kendi milli benlikleri bile yokmuş! Batı’da nereye giderseniz gidin, hangi milleti seçerseniz seçin, daha mı az sarhoşlukla, soygunculukla karşılaşacaksınız? Aynı hayvanlık yok mu sanki orada da? Üstelik, bizim halkımızda hiç göremeyeceğimiz bir inatçılık, bir dikine katı yüreklilik vardır, görünce donar kalırsınız. Kara cehaletin, medeniyetsizliğin dik âlâsıdır orada karşılaşacağınız. Zaman zaman öyle korkunç bir başıboşlukla el ele gider ki nerede olduğunuzu şaşırırsınız. Batı’da yasayı hiçe sayma, başıboşluk günah değil, doğruluğun ta kendisi sayılmaya başlamıştır. Bizim halkımız arasında vahşet, günahkârlık almış yürümüş olabilir, doğru; fakat bugün bizim halkımızın olan bir şey var ki kimse bunun varlığını inkâr edemez: Rus halkı, hiç olmazsa bütünüyle, yalnız ülkü katında değil, doğruca günlük gerçek katında, günahını doğrulukla bir tutmaya ne razıdır ne de böyle bir isteği var. Köylümüz günaha girer girmesine, ama eninde sonunda, “Kusur işledim,” diyecektir. Günaha giren bunu demezse bir başkası onun için diyecektir. Diyecektir ve gerçeğin üstü örtülmeyecektir. Günah pis bir kokudur, güneş doğunca silinir gider. Günah geçici, İsa kalıcıdır. Bu halk her günaha giriyor. Ama en iyi anında, Hıristiyanlığını kavradığında, doğrunun hakkını vermekte gecikmeyecektir. Aslında önemli olan, halkın doğru bellediğidir; halkın doğruluktan ne beklediği, doğruluğa ne gözle baktığıdır; halkın en yüksek emellerinin ne olduğu; neyi sevdiği, Allah’tan dilediğidir; önemli olan halkın ne için dua ettiği, neyin ardından ağladığıdır. Ve halkın ülküsü İsa’ya ulaşmaktır. Aydınlanma ışığı zaten İsa’dan gelmiyor mu? Bu halk tarihinin en canlı, en buhranlı dönemlerinde toplum çıkarlarıyla ilgili her konuyu İsa’yı göz önünde tutarak kararlaştırmadı mı, kararlaştırmıyor mu? Şimdi işi alaya alacaksınız, diyeceksiniz ki: “Öyle

Halkı tanımıyorsun demeyin bana! Tanıyorum. Halkı tanıdıktan sonradır ki gönlümü yeniden İsa’ya verdim. Çocukluğumda nasıl da yakından tanırdım onu! “Avrupa kafalı libareller”den biri olduğum günler handiyse elden kaçırdıydım

Dediğim şu: Bizim halkımız, gönlünü İsa’ya, İsa’nın öğretilerine kaptırdığı için çoktan aydınlanmıştır. “Bu halk İsa’nın ne söylediğini bilmiyor ki, kimse bu halkı karşısına alıp İsa’nın ne öğrettiğini anlatmadı ki! ” diyeceksiniz. Boş laftır bu. Halk bileceğini biliyor, softalık sınavında çakarmış, ne umuru! Halk bugün bildiğini Allah evinde öğrendi. Halkın yüzyıllardan beri haşır neşir olduğu duaların, ilahilerin değerinin yanında bilgiç hafızların söyleyecekleri solda sıfırdır. Halk düşmandan kaçıp dağa çıktığında, ormanlara sığındığında dualarını tekrarlıyor, ilahilerini çağırıyordu. Batu Han istilası sırasında bile, ta o zaman bile bu halk, “Rabbim gücünü bizden esirgeme,” demesini biliyordu. Sonradan bu ilahiyi kelime kelime öğrendi, yüreğine perçinledi. İsa’dan başka tutanağı kalmamıştı çünkü. Zaten bütün Hıristiyanlıkta doğru olan ne varsa bu bir tek ilahidedir, baştan sona kadar. Ne yapalım yani, kimse halkın karşısına çıkıp vaaz vermiyorsa, keşişler laflarını ağızlarında geveliyorsa? Liberallerin uydurduğu, sonra da kilisemize yönelttiği bu ağır suçlamayı çok duyduk şimdiye kadar. Bu yetmiyormuş gibi bir de dinî törenlerde kullanılan Slav dilinin elverişsizliğini başımıza kakar dururlar. Sözde halkın anlamadığı bir dilmiş! Öyledir diyelim. Ne çıkar bundan? Papaz beri gelip okumaya başlamasın: “Rabbim, hayatımın Tanrısı!”... İşte Hıristiyanlığın bütün anlamı, bütün öğretecekleri! Halk bu duayı ezbere bilir. Halk ermişlerin hayatlarını da ezbere bilir. Ezbere bilirler, her fırsatta büyük bir heyecanla birbirlerine anlatırlar. Fakat Hıristiyan kişiler olarak geçtikleri en çetin sınav, bütün bir tarih boyu sineye çektikleri sayısız, sonu gelmez acılardır. Bu halk neler çekmedi! Herkesin onu yüzüstü koyup gittiğini gördü. Her yerde ayaklar altında ezildi. Her zaman başkaları için çalıştı, başkaları uğruna hayatını tüketti. Bütün bu tarih boyunca İsa’dan başka kimsesi yoktu. Onun için İsa’yı, büyük avutucuyu bu halk bağrına bastı, bir daha bırakmamacasına. Çünkü İsa onu umutsuzluk kuyusuna yuvarlanmaktan kurtarmıştı. Bütün bunları niye söylüyorum size? Birazcık olsun size bir şeyler anlatabileceğimi sandığımdan mı? Sözlerime deli saçması diyeceksiniz. Kimbilir belki de, “Bu ne edepsizlik!” dersiniz. Ne derseniz deyin, zaten sizin için yazmıyorum bunları. Mesele önemli, çok önemli. Üzerinde enine boyuna konuşmamız gerek. Bu parmaklar kalem tuttukça bu ağız konuşacaktır. Şimdilik düşüncemin temelini belirtmekle yetinmek niyetindeyim: Eğer halkımız İsa’yı, İsa’nın öğütlerini bağrına basmakla çoktan aydınlığa ulaşmışsa İsa’yla birlikte gerçek aydınlanma katına çıkmış demektir. Böylesine sonsuz bir hâzinenin yanı sıra, Batı’nın bilimlerini de almak halk için gerçek bir nimet olacaktır. Bizim aramızda bilim, Batı’da olduğu gibi İsa’yı gölgeleyemez. Zaten orada da, Batı’da da İsa’yı gölgeleyen bilim değildi. Bu düpedüz liberallerin uydurmasıdır. Bilim çağı açılmadan çok daha önce Batı Kilisesi, İsa’nın anlamını bozmuştu; çoktan, bir kilise olmaktan çıkıp Roma devleti olmuş, sonradan da Papalıkla devleti birbirine karıştırmıştı. Evet, artık Batı’da gerçek anlamda ne Hıristiyanlık ne de kilise var. Bugün Batı’da gerçek Hıristiyanlar yoktur demiyorum, her zaman olacak; ne ki Katolik cemaati artık Hıristiyan olmaktan çıkmıştır. Her gün biraz daha putperestliğe kayıyor. Protestanlık ise gün geçtikçe Allahsızlığın, kararsız ve karanlık bir ahlak anlayışının korkunç uçurumuna yuvarlanıyor.

Ne de tatlı anlatmışsınız! Ama çok önemli bir kelime kullanıyorsunuz Bay Gradovski: Aydınlanma. Sorarım size, ne demek bu? Batı’nın bilimleri mi, işe yarar bilim ve teknikler, yoksa gönlün aydınlanması mı? Bilime ve tekniğe sırt çeviremeyiz, kaçamayız bunlardan, doğru. Kaçmamız için bir neden de yok zaten. Bunları Batı Avrupa’dan başka bir yerden alamayacağımız düşüncesine de katılıyorum. Bu hususta kıyamete dek Avrupa’nın kadrini biliriz, merak etmeyin. Aydınlanmaya gelince, bundan benim anladığım (sanırım herkesin anlaması gereken) kelimenin taşıdığı anlamdır: İnsanın gönlüne vurup yüreğini aydınlatan, düşüncesine yön veren, hayatının yolunu çizen bir ışık. Öyleyse izin verin de aydınlanmanın böylesine varmak için hiç de Avrupa kaynaklarına başvurmak zorunda olmadığımızı söyleyelim. Bu kaynaklardan niçin yoksun oluyormuşuz? Rusya baştan aşağı bunlarla dolu

adamlarımızın işe yaramaz oluşundan ileri geldiğini sanmıyorum. Bugün bizim gözümüzde değerinin ne olduğunu Avrupa çok iyi bilmektedir. Bir gün gelecek bizler değil ama, çocuklarımız anlayacak ki gerçekten Rus olmak demek, Avrupa’nın içine düştüğü çelişkileri ortadan kaldırmayı amaç edinmek demektir; gönlümüzdeki kardeşlik sevgisinden kuvvet alarak bütün insanların birleşmesi yolunda savaşmak demektir; belki de, nihayet, insanlık birliği ülküsünün gerçekleşeceğine, İsa’nın dediğinin olacağına, günün birinde bütün insanların el ele vereceğine inandığımızı bütün dünyaya haykırmak demektir. Ben inanıyorum bunun böyle olacağına. Biliyorum, çok iyi biliyorum ki bu sözlerime bir dolu deli saçması diyenleriniz olacak. Öyle olsun. Söyledim ya bunları, hiç pişman değilim. Söylenmesi gerekiyor çünkü. Özellikle şimdi, burada, eşsiz sanat gücüyle bu düşünceyi dünyaya salan büyük dahiyi kutladığımız bir sırada hepsinin söylenmesi gerekiyor. Bu düşünce bundan önce de birçok kereler dile getirildi. Ben yeni bir şey söylemiyorum. Yine de böyle konuşmamı küstahlık sayanlar çıkacaktır. “Bu mu bizim kaderimiz? Bu mu bizim zavallı, ilkel yurdumuzun kaderi? Dünyaya yeni bir ülkünün tohumlarını atmak, bütün insanlar arasında bize mi düştü?” Ekonomik başarılardan, silah gücünden, bilim gücünden söz ediyor muyum? İnsanlar arasında kardeşlik bağlarının kurulmasından söz ediyorum. Bu ülküyü gerçekleştirmek, diyorum, bütün uluslararasında belki Rusya’nın kaderi olacaktır. Bu ülkünün izleri tarihimizdedir, yetiştirdiğimiz dehalardadır. Puşkin’in sanat dehasındadır. Yurdumuz yoksul olsun, ne zararı var? “Hazreti İsa’nın bir köle kılığında boydan boya geçip takdis ettiği” ülkedir burası, bütün yoksulluğuyla.
Niye İsa’nın son sözünün bir gün gerçek katına çıkacağı umudu bizim olmasın? İsa da bir ahırda doğmamış mıydı? Dediğim gibi hiç olmazsa Puşkin örneği var önümüzde, Puşkin’in dehasının bütün insanlığı içine alan kapsamı var. Puşkin’in göğsünde kendi ulusunun yanı sıra yabancı milletlerin de yüreği çarpardı. Puşkin, hiç olmazsa sanat alanında, Rus bilincinin bu evrensel eğilimini açığa vurdu. Bizim için bu paha biçilmez bir uyarıdır. Düşüncemiz bir hayalden, bir düşten öteye varmasa bile hiç değilse Puşkin’in eserinde bu hayal, bu düş kendine sağlam temeller bulmuştur. Puşkin’in ömrü daha uzun olsaydı kimbilir daha nice coşkun, ölümsüz tipler yaratacak, Avrupalı kardeşlerimiz de Rus olmanın ne demek olduğunu anlayabileceklerdi. Şimdikinden çok daha büyük bir güçle Puşkin Avrupa’yı kendine çekecekti. Belki onlara anlatabilecekti gönlümüzde yatan özlemin gerçek yanını. Onlar da bizi şimdi anladıklarından daha iyi anlayacaklar, yüreğimizin atışını duyuyor olacaklardı; bize şüpheyle, şimdiki gibi biraz da küçümseyerek bakmaz olacaklardı. Puşkin daha çok yaşasaydı belki bizim aramızda da anlaşmazlıklar daha az olacaktı, birbirimizle böylesine hırlaşmayacaktık. Allah’ın hikmeti başkaymış. Puşkin en olgun, en güçlü çağında öldü. Öldü, mezarına büyük bir sır götürdü.

Sorarım size, nedir Büyük Petro’nun devrimleri bizim için? Yalnız gelecek bakımından değil, bir de şimdiye kadar olup bitenler, şimdiye kadar açığa çıkan gerçekler açısından bakıldığında, anlamı neydi bu devrimin? Herhalde Avrupa kılık kıyafetinin, Avrupa göreneklerinin, Avrupa tekniğinin ve biliminin benimsenmesi değildi. Gelin daha yakından, daha bir kesinlikle inceleyelim bunu. Evet, büyük bir ihtimalle Petro ilkin bu dar, pratik çerçeve içerisinde işe koyuldu; fakat zaman geçip kafasındaki devrim düşüncesi geliştikçe gizli bir içgüdünün etkisi kendini göstermeye başladı. Petro gözlerini daha uzun erimli amaçlara çevirdi, çabalarını daha geniş ufuklara yöneltti. Zaten Rus halkı da devrimleri günlük kaygılarla benimsemeyi yeterli bulmamıştı. Halkı peşinden sürükleyen başta şeydi; günlük kaygılarla kıyas kaldırmayacak kadar yüksek amaçları gözeten bir önsezi. Halk daha o zamandan ilerisini görüyor, geleceğin getireceklerini bekliyordu. Bir kez daha söyleyeyim, halk bunun bilincine ermemişti daha; fakat amacının o yönde yattığını seziyor, önemini anlıyordu. Onun içindir ki gözlerimiz, hemen bütün insanların birleşmesi ülküsüne çevrildi. Düşmanlık duygusuyla yapılmadı bu. İçimizden taşan iyi niyetle, yüreğimizdeki sonsuz sevgiyle hiç ırk ayrımı gözetmeden yabancı milletlerin dehalarını bağrımıza bastık; daha ilk adımda sezgimiz bize anlayışlı davranmayı, aykırılıkları gözümüzde büyütmemeyi, hepsini hoş görüp uzlaştırma yoluna gitmeyi öğretti. Böylelikle (biz de bunun daha yeni farkına varıyorduk) büyük Aryan ailesini hep bir araya getirip kardeş kılacak bir ülküyü benimsemeye hazır ve istekli olduğumuzu gösterdik. Evet, hiç şüpheniz olmasın, Rus’un kaderi Avrupa’nın birleşmesi, bütün insanlığın birleşmesi yönünde gelişecektir. Gerçekten Rus olmak, bütün insanlarla kardeş olmaktır, evrensel insan olmaktır. Aramızdaki bütün bu Slavcılık, Batıcılık ayırımları bir yerde tarihî şartlanmaya dayanıyor, ama aslına bakarsanız birbirimizi yanlış anlamamızdan doğuyor. Gerçek bir Rus’un gözünde Avrupa’nın geleceği Rusya’nın geleceği kadar, kendi anayurdunun geleceği kadar azizdir. Çünkü Rusya’nın kaderi evrensellik katına çıkmaktır; kılıç zoruyla değil, kardeşlik bağlarının kuvvetiyle, insanları kardeşlik ülküsü çerçevesinde birleştirme emelimizle. Petro’nun devrimlerinden bu yana tarihimizi iyi inceleyin. Avrupa milletleriyle aramızdaki ilişkilerde, hatta devletin güttüğü siyasette hep bu düşünceyle (benim bu hayalimle deyin isterseniz) karşılaşacaksınız. Rusya’nın siyaseti bu son iki yüz yıl içerisinde Avrupa’ya hizmet etmekten başka ne yapmıştır? Hatta Rusya kraldan çok kralcı oldu diyebiliriz. Bunun devlet

Puşkin gibi evrensel sevgi gücü olan bir başka şair daha gelmedi. Sonra bir tek bu sevgisi değil bizim için önemli olan; o akıllara durgunluk veren derinliği, yabancı milletlerin gönlünde olup bitenleri kendi gönlünde yansıtabilme gücü de önemli. Dünya edebiyatının başka hiçbir şairinde bu olaya böylesine rastgelmiyoruz. Yalnız Puşkin’de var bu. Onun için de, dediğim gibi, Puşkin şimdiye kadar hiç görülmemiş, hiç işitilmemiş bir olaydır. Bana sorarsanız, gelecekten bir haberdir bizim için, çünkü... çünkü şiirinin milli bilince ulaşan kökleri buradan geçiyor; burada milli bilincin geleceğini seziyoruz; burada geleceğimizin milli bilincinden haberdar oluyoruz ve bir kere daha farkına varıyoruz ki geleceğin milli bilincinin kökleri bugündedir. Puşkin, tıpkı bir peygamber gibi, bunu bize haber verdi. Zaten Rus milliyetçiliğinin ardındaki güç bütün insanların birleşmesi özleminden doğan güçtür. Puşkin doğrudan doğruya halkın şairi olup gücünü halktan almaya başladığı anda bu gücün büyük geleceğini görmüş, anlamıştı. Onun için gelecekten haber getiren biridir. Onun için peygamberdir.