Türk klasikleri

Sergüzeşt, hürriyetin veyahut esaretin ne demek olduğunu ve bu topraklardaki karşılıklarının zamanla nasıl ve ne yönde değiştiğini düşünmemizi mümkün kılıyor. Eser, ‘diğerlerinin algılarına riayet etmek’ ile ‘insanın yüksek hisleri’ arasındaki sıkıntılı ilişkinin mahiyetini derinlemesine bir dil kuvvetiyle mütalaa etmekte ve bu suretle okuru hislerin, anıların ve düşüncenin arasında deveran ettirmektedir.

İnsan ihanet edebilen bir varlıktır ve bu ihanetin sayısız çeşitleri vardır… Peki insan, sadece “kötü” olduğu için mi ihanet eder, yoksa ihanet dediğimiz şey aslında; insanın farklı hâller, hisler ve düşüncelerle yanılıp, aldanıp, mağlup olması mıdır? Mehmet Rauf bu derin sulara dalıyor, birbirinden girift soru ve cevapları izaha çalışıyor; samimi olmaktan korkmadan, insan ruhunun derinliklerine doğru uzanıyor. Her seferinde farklı bir gözle okunacak bir roman.

Alaturka/alafranga ikilemi, Türkiye’de tartışıldığı kelimeler değişse de canlılığını kaybetmemiş bir mesele. Hâlâ sürüyor ve kendini hayatın tüm alanlarında hissettiriyor. Yazar, ilk roman denemelerinden biri sayılan bu roman vesilesiyle; hayatiyetini koruyan bir soru olarak “Biz Kimiz?” sorusunun köklerine doğru bir yolculuğa çıkıyor.

Kuvvetli mizahı ve hoş bir akışı olan kitap, zamanın İstanbulu’nda gündelik hayatın nasıl olduğuna dair sahnelerle örülü olmasının yanı sıra Osmanlı’da köle/cariye algısına dair yanlış kanaatlerin hakikatten ne kadar farklı olduğunu göstermesi itibarıyla da önemlidir.

Bazı çıkmaz sokaklarında kapılar bulunan, eve girercesine sokaklarına girilen İstanbul mahallelerinin; arabaların akışına ve hızına mukavemet eden bir tavrı ve tarzı vardı bir zamanlar. Bir tür eşiklik vasfı taşıyan bu mahalleler ve çıkmaz sokaklar, sanki sonu bir yere varmayan ‘medenî’ patikalar, ‘şehirli’ labirentler gibiydiler…

Doğaya meydan okuyup dağ başlarına açılan yolların sahibi arabalar otoban ve çıkar sokakların önünü açıyordu. Hız ve yeni hayat, şehrin sokaklarında bir sürtünmeye takılmadan akmalıydı. Araba Sevdası hız sevdamızın kadranı bir roman olarak çok dikkatli okunmayı hak ediyor.

Varlığıyla ilgili basit ama aynı zamanda zor olan soruların peşinden koşarken kendini “serhoş ve karanlıklar içre” bulan Raci’nin bu arayışları onu Aynalı Baba’ya erdirir. Sonrası ise masaldan hikmete, hayalden hayrete, varlıktan yokluğa kadar uzanan nice tecrübelerdir. Varlığı anlamak isteyenin yolu mecburen yokluktan geçiyor ve insanın dünyadaki bu hakikat endişesi, onu ağırlığıyla yorarken aynı zamanda kendini inşa etmesini mümkün kılıyor. Değeri defalarca takdir edilmiş olan bu eser, insanı zaman ve mekânla olan bağlarından kopararak ona yeni dünyalar açıyor.

Bir aşk hikayesi demekle yetinilemeyecek kadar başka meseleler ve hikâyeler barındırmakta olan eser Osmanlı harflerinde ilk roman örneği de sayılmaktadır. Şaşırtıcı ilişkiler, olaylar ve karakterlerle örülü olan bu eser; dramatik diyemeyeceğimiz, melankolik de olmayan bir mahiyete sahip. Tam da bu yüzden insan üzerinde fazlasıyla tesir bırakabilir ağırlıkta.

Şemseddin Sami eserinde, değişmeye başlayan bir toplumun karakterler ve hikayeleriyle okunabilmesinin ipuçlarını da veriyor. Aşk ve modernleşme tarihimizin evveliyatı sanki iç içe iki roman gibi okunuyor.