Фрэнсис Фукуяма. Тарихтың ақыры және соңғы адам

тарихи әлемнен тарихтан кейінгі әлемге тұрғындардың жаппай көші-қонының себебі

Алдымыздағы болашақта әлем тарихтан кейінгі және тарихта қалып қойған бөліктерге болінеді22

Демократиялық және демократиялық емес мемлекеттердің арасындағы айырмашылық,

Қазіргі либералдық демократия барлық адамдарға "әмбебап" ықыласын білдіреді деп қай мағынада айтуға болады?

Яғни мемлекеттің беделі ғасырлық дәстүрлерден немесе діни сенімнің күңгірт тереңдіктерінен пайда болмайды, бірақ ол мемлекет тұрғындарының оның негізінде бірге өмір сүруге келісім жасайтын көпшіліктегі талқылаулар процесінде дүниеге келеді.

Егер барлық қоғамдар жүзжылдық бойы бір ғана әлеуметтік-саяси ұйымның пішіміне келетін, мысалы либералды демократияға, немесе дамитын болса, егер либералды демократияға өмірлік қабілетті баламалар көрінбесе, егер либералды-демократиялық мемлекеттерде өмір сүретін адамдар өздерінің өмірлеріне түбегейлі риза еместік білдірмесе, онда сұхбат соңғы және белгілі бір қорытындыға келді деуге болады. Тарих философына либералды демократияның үстемділігі мен оның соңғылығына үмітін мойындауға тиіс болады. Әлемдік тарих - шындықтың ақырғы төрешісі14.

керісінше де айтуымызға болады.

Егер әлеуметтік және саяси құрылымның қазіргі пішімі маңызды қатынастары бойынша адамдар үшін толық қанағаттандырарлық болса, онда біз тарих ақырына келді деп

Ондай кезде тарихтың ақыры мәселесі келесі сипатта қойылуы мүмкін: тарихи процестің жалғасын күттіруін және жаңасының, жоғары қатардағының пайда болуын мәжбүрлейтін біздің қазіргі либералды-демократиялық құрылымда "қайшылықтар" бар ма? Егер біз либералды-демократиялық құрылыстың - алпысыншы жылдары айтылғандай "жүйенің" толығымен құлауына алып келетіндей түбегейлі әлеуметтік риза еместіктің қайнар көзін көретін болсақ қана мұндай қайшылықтың болуын мойындауға болады.

Гегельге қайта оралу тарихи үдерістің шексіз жалғасуын күтуіміз керек пе. әлде біз тарихтың ақырына шын мәнінде жеткен, жетпегенімізді түсіну үшін негіздер қалайды және ол сонысымен маңызды. Бұндай талдаудың бастапқы шарты ретінде біз өткен тарих диалектикалық түрде немесе осы диалектиканың негізі материалдық па, әлде идеалды ма деген мәселені қоя тұрып, қайшылық процесін қолдана отырып дамыды деген гегельдік маркстік тезисті қабылдаймыз.