Al-qırmızı Etüd

Təqib olunanlar təqib edənlərə çevrilmişdilər

Bu, çox qəribə mənzərə idi, hərçənd bunu yırtıcı sarlardan başqa heç kim görmədi. Yerə sərilmiş şalın üstündə dizlərini yerə qoyaraq iki səyyah yan-yana dayanmışdı: pıçıldayan qız uşağı və fədakar, mətin sərsəri. Onun yorğun, arıq üzü və qızın totuq sifəti yuxarı dikilmişdi; hər ikisi buludsuz səmaya baxaraq təkbətək qaldıqları qüdrətli Tanrıya hərarətlə dua edirdi. İki səs – nazik, cingiltili və alçaq, xırıltılı – Ondan mərhəmət və əfv diləyirdi. Dua etdikdən sonra qayanın yaxınlığındakı kölgədə oturdular; qızcığaz öz himayədarının geniş sinəsinə qısılıb yuxuya getdi. O, uzun müddət qızın keşiyini çəkdi, ancaq yorğunluq getdikcə özünü göstərirdi. Üç gün, üç gecə gözlərini yummamış, istirahət etməmişdi. Ağırlaşmış gözləri tədricən yumulmağa başladı, başı isə yavaş-yavaş sinəsinə doğru əyildi. Onun çallaşmış saqqalı qızcığazın qızılı saçlarına toxundu. Hər ikisi yuxu görmədən bərk yatmışdılar

Son gücünü toplayaraq yarğana endi, sonra heç olmasa bir damla su tapmaq ümidi ilə yoxuşu qalxdı, lakin qarşısında şoranlıq səhra və əlçatmaz dağ silsiləsi gördü. Heç bir yerdə su əlaməti olacaq nə bir ağac, nə də kolluq vardı! Bu ucsuz-bucaqsız ərazidə onun üçün ümid verəcək heç nə yox idi. Vəhşi, çaşqın baxışlarla şimala, sonra şərq və qərb tərəfə baxdı və anladı ki, onun sərsəri həyatının sonu gəlib, – öz ölümünü burada, çılpaq qayalıqda qarşılamalı olacaq. “Nə fərqi var, indi, yoxsa iyirmi beş il sonra pərqu döşəkdə” – nəhəng qaya parçasının kölgəsində oturmağa hazırlaşaraq öz-özünə deyindi.
Lakin əyləşməzdən əvvəl, artıq lazımsız silahını və sağ çiyninə aşırıb özü ilə gəzdirdiyi, boz şalla bağladığı böyük düyünçəni yerə qoydu. Düyünçə, görünür, onun üçün həddindən artıq ağır idi, – çünki çiynindən götürdükdən sonra onu əlində saxlaya bilməyib yerə saldı. O saat şikayətli qışqırtı eşidildi və boz şalın içindən əvvəlcə parlaq qəhvəyi gözlü, kiçik, qorxmuş çöhrə, sonra isə iki çirkli və koppuş yumruq çıxdı.
– Sən məni əzdin! – uşaq səsi hirslə dedi.
– Doğrudan? – səyyah günahkarcasına cavab verdi. – Bağışla, qəsdən etmədim.
O, düyünçəni açdı; oradan zərif ayaqqabılı, kətan önlüyü olan bəzəkli, çəhrayı don geymiş beş yaşlarında qəşəng bir qız uşağı çıxdı; onun geyimi ana nəvazişindən xəbər verirdi. Qızın sifəti solmuş və arıqlamışdı, amma möhkəm ayaqlarına və əllərinə baxdıqda görünürdü ki, o öz yoldaşından daha az əziyyət çəkib.
– Ağrıtdı? – Barmaqlarını pırtlaşıq sarı saçlarının arasına salaraq boynunun ardını ovxalayan qıza baxıb, narahatlıqla soruşdu.
– Öp, keçsin, – qız zədələnən yeri göstərib ciddi-ciddi dedi. – Anam həmişə belə edir. Bəs, anam hanı?
– O getdi. Məncə, tezliklə onu görəcəksən.
– Getdi? – qız soruşdu. – Bəs, mənə nə üçün “sağ ol” deməyib? O, hətta xalamgilə çay içməyə gedəndə də mənimlə sağollaşardı, indi isə üç gündür ki, yoxdur. Yaman susuzlamışam? Burada içməyə, ya da yeməyə bir şey yoxdur?
– Burada heç nə yoxdur, əzizim. Bir az səbir et, hər şey yaxşı olacaq. Başını bura qoy, yaxşılaşacaqsan

– Skripla səsindən də xoşunuz gəlmir? – deyə o, narahatlıqla soruşdu.

– Baxır ifaya, – cavab verdim. – Yaxşı ifa, Allah vergisidir, pis isə...

– Onda hər şey qaydasındadır, – o, şən halda gülüb dedi. – Məncə, işi həll olunmuş hesab etmək olar, əlbəttə ki, otaqları bəyənsəniz.

– Nə vaxt baxacağıq?

– Sabah günorta saat on ikidə mənim yanıma gəlin, birlikdə gedib hər şeyi razılaşdıraq.

Sənə demək istəyirdim ki, çaydan keçməyimiz ­yadındadır?
– Yadımdadır.
– Bilirsən, biz düşünürdük ki, tezliklə o biri çaya da çatacağıq. Bilmirəm bizi nə çaşdırdı, – kompas, xəritə, yoxsa başqa bir şey, azıb qalmışıq. Suyumuz tamam qurtardı, bir az siz uşaqlar üçün saxladıq, və... və...
– Sən də yuyunmağa su tapmadın? – qız onun sözünü kəsib qəmgin üzünə baxaraq ciddi səslə dedi.
– Bəli, içmək üçün də su yox idi. Belə, əvvəlcə mister Bernder öldü, sonra hindi Pit, onun ardınca missis Mak-Qreqor, Conni Hauns və nəhayət, sənin anan.
– Anam da ölüb? – qız qışqırdı və önlüyünü üzünə tutub acı-acı ağladı.
– Bəli, balaca, ikimizdən başqa hamı öldü. Sonra bu tərəflərdə su axtarmağı qərara aldım və səni çiynimə alıb yola düşdüm. Bura isə lap pis imiş. İndi heç bir ümidimiz qalmayıb.
– Deməli, biz də öləcəyik? – qız göz yaşlarından islanmış üzünü qaldıraraq soruşdu.
– Bəli, görünür, axırımız çatıb.
– Bunu əvvəldən niyə demirdin? – qız sevindi.
– Mən də qorxmuşdum! Axı öləndə anamın yanına gedəcəyik!
– Sən, əlbəttə, gedəcəksən, əzizim.
– Sən də gedəcəksən. Sənin necə mehriban olduğunu anama danışacağam. Yəqin, o bizi cənnət qapısında bir qucaq isti, qızardılmış qarabaşaq kökəsi və su dolu bardaqla gözləyəcək. Bobla mən bu kökələri çox sevirik! Ölməyimizi çox gözləyəcəyik?
– Bilmirəm, yəqin çox çəkməz. – O, gözlərini ayırmadan şimala tərəf baxırdı. Mavi göy qübbəsinin qurtaracağında üç qara nöqtə görünürdü. Hər saniyə daha da böyüyüb yaxınlaşan bu nöqtələr tezliklə üç iri, qəhvəyi quşa çevrildilər. Onlar yolçuların başı üzərində yavaş-yavaş dövrə vurub, bir az yuxarıdakı qayanın üstünə qondular. Bunlar qərb çöllərinin yırtıcı quşları – sarlar idi, onların peyda olması ölümdən xəbər verirdi.
– Toyuqlara bax, toyuqlara! – qız məşum quşları göstərib sevinclə qışqırdı və əllərini bir-birinə vurub şappıldatdı ki, onlar yenidən uçsunlar. – Qulaq as, bu yerləri də Allah yaradıb?
Gözlənilməz sual yolçunu fikirdən ayırdı.
– Əlbəttə!
– İllinoysu da O yaradıb, Missurini də O yaradıb, – qız davam etdi. – Amma buranı, yəqin, başqası yaradıb, suyu və ağacları da unudub. Bura o yerlər kimi yaxşı deyil.
– Bəlkə, dua edək? – səyyah tərəddüdlə dedi.
– Axı, biz yatmağa hazırlaşmırıq, – deyə qız etiraz etdi.
– Eybi yox. Əlbəttə, indi duanın vaxtı deyil, amma Allah inciməz, inan mənə. Vadi boyu gedərkən gecələr arabada oxuduğun duaları oxu.
Qız

4 may 1847-ci ildə tənha yolçu bunların hamısını görmüşdü. Onu görkəmindən bu yerlərin kabusuna, ya da cininə bənzətmək olardı. İlk baxışdan onun qırx, yaxud altmış yaşında olduğunu demək çətin idi. Sarı perqament rəngli dərisi onun arıq, yorğun üzündə tarım çəkilmişdi; uzun qara saçları və saqqalı ağarmağa başlamışdı, dərinə düşmüş gözləri qəribə şəkildə parıldayır, tüfəng tutmuş əli isə skeletin biləyini xatırladırdı. Ayaq üstdə durmaq üçün silahına söykənirdi, hərçənd hündür boyu və güclü qamətinə baxdıqda, onun sağlam və dözümlü olduğunu düşünmək olardı. Amma qurumuş bədənində torba kimi sallanan paltarı və arıqlamış üzü onun niyə taqətsiz qocaya oxşadığını açıq göstərirdi. O ölürdü – aclıq və susuzluqdan ölürdü

Doğrudan da, rəssamların jarqonundan nə üçün istifadə etməyək? Məgər bu, həyatı öyrənməyə kömək edən etüd deyil? Al-qırmızı etüd, hə? Al-qırmızı cinayət sapı rəngsiz həyat yumağının arasından keçir, bizim borcumuz isə bu sapı açıb ayırmaq və hər santimetrini aşkara çıxarmaqdır

Sözlərim və səsimdəki ciddilik, görünür, dostuma ləzzət eləmişdi – o, hətta qızardı da. Demişdim ki, bir qız öz gözəlliyi barədə təriflərə nə qədər həssasdırsa, o da öz məharəti haqqında təriflərə ən azı bu qədər həssas idi

Deyəsən, təəccübləndiniz, – deyə mənim pərt üzümə baxıb gülümsədi. – Çox sağ olun ki, məni maarifləndirdiniz, amma indi çalışacağam ki, bunu tez bir zamanda unudum.
– Unutmaq?!
– Bilirsiniz, – o dedi, – mənə elə gəlir ki, insan beyni kiçik və boş çardağa oxşayır, istədiyin kimi oranı qura bilərsən. Axmaq, əlinə düşən hər tör-töküntünü ora doldurduğundan, yararlı, vacib əşyalara yer qalmaz, ən yaxşı halda isə bu qədər zir-zibilin içindən onu axtarıb tapa bilməz. Ağıllı adam isə beyin çardağına yığacağı şeyləri çox diqqətlə seçir. O, yalnız işinə lazım olan alətləri götürər, ancaq bu alətlər çox olduğu üçün onları nümunəvi şəkildə düzər. İnsanlar nahaq yerə düşünür ki, bu balaca otağın divarları elastikdir və onu nə qədər lazımdırsa genişlətmək olar. Sizi əmin edirəm, vaxt gələcək, təzəni əldə edəndə, köhnədən nəyisə unudacaqsınız. Ona görə də, yol vermək olmaz ki, lazımsız məlumatlar vacib biliklərin yerini tutsun.
– Elədir, amma Günəş sistemi haqqında bilməmək! – deyə etiraz etdim.
– Axı, o mənim nəyimə lazımdı? – Səbirsizcə sözümü kəsdi. – Yaxşı, qoy siz deyən kimi olsun, biz Günəşin ətrafında fırlanırıq. Birdən öyrənsəydim ki, biz Ayın ətrafında fırlanırıq, bunun mənə, ya da mənim işimə nə xeyri olacaqdı

Amma qanun qanundur və qurbanın əxlaqsızlığı qanunun gözündə qatilə bəraət qazandıra bilməz.