İslam Nazarında Akıl ve Felsefe

Bizleri yoktan var eden, varlıklar içerisinde eşref-i mahlû­kât olan insanlardan kılan ve başta İslâm, îman ve Kur’ân olmak üzere, saymaya güç yetiremeyeceğimiz müstesnâ nîmetler lûtfeden Rabbimiz’e sonsuz hamd ü senâlar olsun! İnsanlığı îmansızlık ve cehâlet karanlıkların­dan kurtarıp ebedî saâdete eriştirmeye vesîle olan bütün peygamberân-ı izâm hazarâtına, bilhas­sa Kâinâtın Fahr-i Ebedîsi, Âhirzaman Nebîsi Haz­ret-i Muhammed Mustafâ r Efendimiz’e ve O’nun âl ve ashâbına sonsuz salât ü selâm olsun! Cenâb-ı Hak, insanı, kendi kudret ve azametinin delillerinden biri olarak en güzel şekilde yaratmıştır. Ona dünyanın bir imtihan âlemi olduğu ha­kî­katini kavrayıp ebedî saâdete erebilmesi için; akıl, kalp, iz’an ve vicdan gibi birtakım üstün melekeler lûtfetmiştir. Bu melekelerin, hakîkati bütünüyle ve lâyıkıyla idrâk etmekte “lâzım” fakat “kifâyetsiz” olduğu hikmetine binâen de, insanoğluna peygamberler ve kitaplar göndererek bu lûtuflarını kemâle erdirmiştir. Üstelik rahmetinin sonsuzluğu sebebiyle, hiçbir insanın bu lûtuftan mahrum kalmaması için, peygamber göndermeyi ilk insanla başlatmıştır. Ayrıca Cenâb-ı Hak, ilâhî emir ve yasaklarını, sosyal hayatı ilgilendiren amelî hükümler itibâriyle, insanlığın asırlar içerisinde kaydettiği ilerlemeye pa­ra­lel bir muhtevâda; buna mukâbil, îman ve îtikad esas­larını ise dâimâ aynı muhtevâda tebliğ buyurmuştur. Bütün bu ilâhî tebliğler içinde nihâyet insanlığın dünya durdukça ortaya çıkabilecek her türlü ih­ti­yacını karşılayabilecek bir muhtevâ ile Kur’ân-ı Kerîm’i göndererek bu lûtfuna bir hâtime çekmiştir. Bu lûtuf, Cenâb-ı Hakk’ın kullarına olan merhametinin kıyâmete kadar devam edecek olan, mûcizevî bir tezâhürüdür. Allah Teâlâ, bilcümle varlıklar içinde sadece cin­leri ve insanları, kimin hayır kimin de şer işleyece­ği­nin zâhir olması maksadıyla, ilâhî bir imtihana tâbî olmak üzere yaratmıştır. Bu sebeple onları hem hayra hem de şerre elverişli özelliklerle teçhiz buyurmuştur. Bütün mahlûkâtını, bu iki sınıf varlığın ilâhî ha­­kî­­kat­lere nâil olarak, bunun îcâbı olan ibadetleri ge­rçekleştirmesi maksadına hizmet edecek keyfiyette ya­ratmıştır. Demek oluyor ki kâinâtın varlık sebebi; ins ü cin idrâki seviyesinde, Rabbin varlık, birlik ve ulûhiyeti hakkında kâmil bir îmâna ulaşabilmek ve O’nu ibadetlerle tekrîm etmektir. Bu maksadın gerçekleşmesi için de ins ü cinne âit meziyetlerin, peygamberlerin tebligâtıyla takviye edilerek kemâle ulaştırılmasının şart olduğu, bu ilâhî yardımla sâbittir. Nasıl ki göz, görebilmek için ışığa muhtaçsa; akıl ve kalp de tefekkürde derinleşerek ilâhî hakîkatlere vâsıl olabilmek için, “Kur’ân” ve onun hayata tatbiki demek olan “Sünnet”in nûruyla aydınlanmaya muhtaçtır. Zira insan aklı, ancak Kur’ân ve Sünnet ışığında hakka ve hayra ulaşabilecek şekilde yaratılmıştır. Kur’ân ve Sünnet’in açtığı tefekkür ufku olmasaydı, sırf aklımızla birçok hakîkati hem kavrayamaz hem de ifâde edemezdik. Nice feylesofun içine düştüğü karanlık dehlizlerde helâk olmaktan kurtulamazdık. Tarih şâhittir ki, insanoğluna sadece dünya plâ­nında huzur ve saâdet vaad eden beşerî felsefeleri vaz edenlerin, ne kendileri ne de takipçileri bu huzura kavuşabilmişlerdir. Çünkü kendisi de nihâyet bir insan olan filozofun, bütün mevcudâtın hakîkatini Ya­ra­tıcı’dan daha iyi bilmesine imkân ve ihtimal yoktur. İlâhî te’yîde mazhar olan peygamberler ve onların izinden yürüyen âlim ve ârif zâtlar ise, beşeriyete her iki cihanda da saâdete erebilmenin reçetelerini sunarak, fânî hayatlarından sonra da gönüllerde yaşamaya devam etmişlerdir. Hiçbir devirde ilâhî tebligattan ve nebevî terbiyeden mahrum bırakılmayan insanlık, rivâyete göre yüz yirmi dört bin küsur peygamberin irşâdı ile hayatına devam etmiş ve âhir zamana geldiğinde, bu zamanın ihtiyaçlarına en güzel şekilde cevap veren son din İslâm ile müşerref olmuştur. Cenâb-ı Hak, İslâm’ı, Peygamber Efendimiz’in yirmi üç senelik nübüvvet hayatında peyderpey kemâle erdirmiş ve böylece kullarına olan dîn nîmetini tamamlamıştır. Cenâb-ı Hak, bundan sonra, kulları için dîn olarak sadece İslâm’dan râzı olduğunu ve ondan başka bir yol seçenlerden bunu aslâ kabul etmeyeceğini beyan buyurmuştur. İslâm, en mükemmel dünya görüşüne sahiptir. Bir sistemin kâmil bir dünya görüşü sayılabilmesi için, akla gelebilecek her suâle cevap verebilmesi ve bu cevapların da kendi içinde tutarlı olup, mantıkî bir teselsül ve âhenk sergilemesi lâzımdır. Bu vasıflar ise sadece İslâm’ın Dünya Görüşü’nde mevcuttur. İslâm, hayatın bütün sahalarını kuşatan bir dün­ya görüşü ve davranış kâideleri manzûmesi tebliğ etmiştir. Hayatın hiçbir safhasını boş bırakmadan, insanın diğer insanlarla, kâinatla ve hepsinden mü­­himi de Yaratıcı’sıyla olan münâsebetlerini, en mü­­kem­mel kâidelerle ve bütün teferruâtıyla tanzim et­miş­tir. O, bu vasfıyla, âdeta bir teknik âletin kullanma kılavuzu gibidir. Beşerî müdâhalelerle bozulmuş diğer semâvî dinlerle birlikte, insanoğlunun kendi eliyle îcâd ettiği bütün bâtıl dinler ve bilhassa filozofların ortaya attıkları dünya görüşleri ise, noksanlık ve tezatlarla doludur. Kıymetli okuyucularımız! Bugün, global kültür istîlâsı neticesinde insan mü­fek­kiresinin materyalist bir çerçeveye hapsedilmeye çalışıldığı ve kapitalist sistemin acımasız telkinleri sebebiyle nefsânî ihtirasların kirlettiği bir dünyada yaşıyoruz. Yine günümüzde akıl mahsûlü beşerî sistem ve düşünce ekollerinin, dîn ve mâneviyâtı baskı altına alarak, bunları hayatın her safhasından dış­lamaya çalıştığını, esefle müşâhede etmekteyiz. Çeşitli beşerî müdâhalelerle tahrife uğratılmış Yahudîlik ve akâidi insanlar tarafından konsillerde tanzim edilen Hristiyanlığın tenâkuzlarla dolu muhtevâsı, Batı’da bunlara bir reaksiyon olarak “aklı ön plâna çıkarıp dîni geri plâna atma” anlayışını doğurmuştur. Tahrif edilmiş bir dinde aradığı cevapları bulamayan mütefekkir dimağların, başka arayışlara yönelmesi gâyet tabiîdir. Fakat onların çoğu, asırlardan beri mutaassıbâne bir sûrette İslâm aleyhine şartlandırılmış olduklarından, aradıklarının nerede mevcut olduğunu fark ederek İslâm’a yönelme imkânından mahrumdurlar. Bu sebeple asırların taassubunu elinin tersiyle bir tarafa iterek İslâm’a atf-ı nazar edip saâdete erenlerin sayısı ol­duk­ça azdır. Son zamanlarda nakil ve haberleşme vâsıtalarının çoğalması sebebiyle bu sayıda bir artış görülmekle beraber, bu durum henüz kifâyetli bir noktaya ulaşmış değildir. Dolayısıyla felsefenin Batı’da bu denli revaç bulmuş olmasına şaşırmamak gerekir. Bununla birlikte, Batı’nın sırf bir araştırma ve çalışma esâsına riâyet sebebiyle teknik ve ekonomik sahada ilerleyip dünya üzerinde güçlü ve müessir bir mevkiye ulaşması, müslüman milletler üzerinde de; “sanki medeniyette yükselebilmek için, aklı dînin önünde tutmak gerekirmiş” gibi, yanlış bir anlayışın dalga dalga yayılmasına sebep olmuştur. Müslümanların tarihte İslâm’a sadâkatle bağlı oldukları dönemlerde dünyanın en muhteşem medeniyetlerini kurmuş oldukları gerçeği görmezden gelinerek, bu çarpık fikirler, âdeta salgın bir hastalık gibi, İslâm ülkelerinde de zihinlere aşılanmaya çalışılmaktadır. Bu tehlikeli manzara karşısında, müslümanların ve bilhassa İslâmî ilimlerle iştigâl edenlerin, son derece dikkatli ve firâsetli bir tavır sergilemeleri el­zem­dir. Zira Batı felsefesine duyulan hevesin temel se­be­bi, “İslâm dünya görüşü”nün ihtişâmından lâ­yı­kıyla haberdâr olunmamasıdır. Bu hâl, Güneş’i bil­me­yenlerin, rastladıkları cılız bir mum ışığına hayranlık duymalarından farksızdır. Ayrıca felsefe derslerinin, İlâhiyat Fakültelerinin müfredâtında bulunup bulunmamasıyla ilgili tartışmaların da yaşandığı günümüzde, “akıl ve felsefe”ye dâir İslâmî bakış açısının ne olması gerektiğiyle ilgili, çevremizden ve talebelerimizden çeşitli suallere de muhâtap olmaktayız. Bu vaziyet karşısında, pek çok vesîleyle dile getirmeye çalıştığımız bâzı hakîkatleri, mütevâzı bir kitapçıkla da olsa, derli toplu olarak, siz okuyucularımıza takdim etmeyi lüzumlu gördük. Bu kitapçığın hazırlanması esnâsında, Kadir Mı­sır­oğlu’nun İslâm Dünya Görüşü, Necip Fâzıl’ın Batı Tefekkürü ve İslâm Tasavvufu, İmâm Gazâlî’nin el-Münkızü mine’d-Dalâl, İmâm-ı Rab­bânî’nin Mektûbât ve Bediüzzaman Haz­ret­le­ri’nin bâzı eserleri başta olmak üzere, muhtelif kitap ve makâlelerden de istifâde ettik. Cenâb-ı Hak, bizleri yüce Kitâb’ının gönül feyzinden mahrûm etmesin! Peygamberlerinin ve onların vârisi mevkiinde bulunan âlim ve ârif zâtların nurlu izinden ayırmasın. Yegâne hak dîn olan İslâm’ın kıymetini bilmeyi, onu en güzel şekilde idrâk edip yaşamayı ve böylece râzı olduğu kullarının arasına girebilmeyi cümlemize nasîb eylesin! Âmîn!..

Osman Nûri TOPBAŞ
Aralık 2013
Üsküdar