Güclü olmaq istəyirəm

Susmaq böyük qüvvədir. Onu bakterioloji silahtək qadağan etmək lazımdır...

Hər dəfə sən kitab oxuyanda əlindəki kitaba görə ağaclar sevinir və

ölümdən sonrakı həyata inanırlar.

O mənə baxırdı. Hiss edirdim ki, uşaq kişiyə dönür.

Bircə saniyə də keçsəydi, onun sevgi etirafını eşidəcəkdim.

Ziqmund Freyd bu səhnəni görsəydi, sevincindən atılıb-dü-

şə

Gəlin razılaşaq ki, insanın adı onun xasiyyətini, hətta həyat yolunu da əhəmiyyətli dərəcədə müəyyən edir.

Mən özümdən çıxır, arvadımsa susurdu.
Susmaq böyük qüvvədir. Onu bakterioloji silahtək qadağan etmək lazımdır...

Mən elə hey perspektivlərin olmamasından gileylə-
nirdim. Lena deyirdi:
– Sən iki min hekayə yaz. Yox-yox, heç olmasa birini çap edəcəklər ki...
Düşünürdüm ki, bu nə danışır?! Cəmi bir hekayə-
nin mənə nə xeyri?!
Hətta inciyirdim də.
Nahaq yerə...
Bizim miqyas və nisbətlərimiz fərqli idi. Mən vur-
ğunu təkin üstünə qoyurdum. Lena isə çoxluğun.
O haqlı idi. Yalnız kəmiyyətlə qalib gəlmək olardı.
Bütün dünya tarixi buna sübutdur...

Onlar təzəlikcə tanış olmuşdular. Onları birləşdi-rən şampan şərabı dükanının qabağındakı dava idi.
Tünlük yerdə dava tez düşür. Ayaqlarda səndəl, döyə-
nəklər üzdə.
– Səni doğrayaram! – Çikvaidze bağırmışdı (Şapovalov onun ayağını basmışdı).
– Səni yox, sizi, – Şapovalov düzəliş etmişdi.
Sonra onlar səkinin üstündə xeyli güləşmişdilər.
Birdən Çikvaidze Şapovalovun boğazını sıxan barmaqlarını bir qədər boşaldaraq demişdi:
– Səni harada gördüyüm yadıma düşdü. Kino evində Tarkovskinin premyerasında...
O vaxtdan bəri bu iki nəfər ayrılmaz dost olmuşdu.

Portuqaliya. “Rits” mehmanxanası. İndiyədək heç görmədiyim balıq xörəyi tərəvəzlərlə. Yadımdadır ki, soruşmaq istədim:

– Rəssamı kimdir?

Belə bir anlayış mövcuddur – “yumor hissi”. Lakin onun əksi olan anlayış da var. Onu belə adlandıraq –

148

“dram hissi”. Yumor hissinin olmaması yazıçı üçün əsl faciədir, daha doğrusu, dəhşətdir. Amma dram hissinin də olmaması böyük dərddir. Yalnız İlf və Petrov onlara bir damla belə dramatizm qatmadan yaxşı romanlar yarada biliblər.

Nəhayət, tamam bezdim. Daha çap olunmaq üçün canfəşanlıq etmədim. Bilirdim ki, bu mənasızdır.

O vaxta qədər mülayimləşmə bitdi. İndi də ayaz düşdü. Yarpaqlarını tökən proqressiv ədəbiyyatın yerində samizdat çiçəklənməyə başladı.

Bu mənalı, dəqiq neologizmin çox dərin anlamı var. Özümüz yazırıq. Özümüz çap edirik. “Erika” 1 cə-

mi dörd nüsxə götürür...

1 “Erika” - çap maşınının adıdır. Dovlatovun bu cümləsi müğənni Aleksandr Qaliçin mahnısından götürülüb.

66

Samizdat hər tərəfə yayılırdı. Sizə: “Oxumağa bir şey ver” deyirdilərsə, demək söhbət samizdatdan gedirdi. Rəsmi şəkildə çap olunmuş kitabı istəmək qeyri-etik sayılırdı.

Samizdata aludəçiliyin miqyası rus alkoqolizminin miqyasına çatırdı.

İndi biz konkret məqsədimiz olmadan, hansısa irrasional qüvvələrin təsirilə yazırdıq. Yəqin ki, belə də

olmalı idi.

Kimin üçün yazdığımızı deməyəcəyəm. Bu sual çoxcildli elmi araşdırmalara layiqdir. Şəxsən mən, əsa-sən, keçmiş arvadım üçün yazırdım. Necə bir xəzinəni itirdiyini ona sübut etmək üçün.