Bilim Tarihi Sohbetleri

Müslümanlar Portekiz’i ellerinde tuttukları tarihte birçok sefer Lizbon’dan kalkarak Asya’nın doğusuna ulaşmaya çalıştılar. Lizbon’da bir cadde miladî 1154ten evvel o yola çıkan denizcilerin adını taşıyordu: Darbü ’l-magrûrîn (Yollarını kaybedenler). Büyük âlim el-Bîrûnî’nin (öl. 1048) şu konudaki sözü çok önemli: «Okyanus bildiğimiz yaşanılan kara kütlesini ve bunun iki yanı arasında bulunması mümkün olan karaları veya insanların yaşadığı adaları birbirinden ayırıyor.»

Halife el-Me’mûn yapılmasını istediği dünya haritası için her şeyden önce ekvatorun 1/360’ından ibaret bulunan bir boylam derecesinin gerçek uzunluğunun ölçülmesi ile bir grup bilgini görevlendirdi. Onlar 9’cu yüzyılın başlarında Kuzey Irak’taki Sincâr ovasında sonra da Kuzey Suriye’de Tedmur’da usturlâplarla, çubuk ve ip kullanarak bu işi gerçekleştirdiler. O bilginler çok sefer tekrarladıkları ölçme sonuçlarının ortalaması olarak bir boylam derecesinin uzunluğunu 56 2/3 mil, yani ekvatorun uzunluğunu 40.000 kilometreye yakın buldular. Modern coğrafyanın tanıdığı ekvator uzunluğu bu çok titiz yürütülen bilimsel çalışmanın sonucuna dayanıyor.

Müslümanlar ekvatorun uzunluğunu nasıl buldular?