Džared Dajmond

proizvodnjom hrane, glavnim činiocem koji određuje veličinu lokalnog stanovništva i složenost društva – te stoga i osnovnim činiocem na kojem je počivalo osvajanje.

Poljoprivreda je bila rasprostranjena i u Americi, ali su lovci-sakupljači zauzimali veći deo američke teritorije, nego što je to bio slučaj u Evroaziji.

U onim delovima koji su imali starosedelačku poljoprivredu, nju je, u poređenju sa evroazijskom poljoprivredom, ograničavalo pet glavnih nepovoljnih činilaca: rasprostranjena zavisnost od kukuruza sa malim sadržajem proteina, dok je Evroazija imala različite žitarice bogate proteinom; ručna sadnja svake semenke ponaosob, umesto sejanja širokim zamasima ruke; ručno obrađivanje zemljišta, umesto oranja plugom koji vuku životinje, što omogućava da jedna osoba obradi mnogo veću površinu, a i obradu plodnih, ali tvrdih zemljišta i utrina teških za ručno obrađivanje (poput onih u severnoameričkoj Velikoj ravnici);

nedostatak stočnog gnojiva koje uvećava plodnost zemljišta; i korišćenje samo snage ljudskih mišića, umesto snage životinja, za poljoprivredne poslove kao što su vršidba, mlevenje i navodnjavanje.

Od proisteklih neposrednih činilaca koji su doprineli osvajanju, najvažniji su uključivali razlike u mikroorganizmima, tehnologiji, političkoj organizaciji i pismu.

Mogu se izdvojiti pet oblasti tehnologije:

Prvo, metali – isprva bakar, potom bronza i, naposletku, gvožđe – 1492. godine koristili su se za alatke u svim složenim evroazijskim društvima.

Drugo, vojna tehnologija bila je neuporedivo moćnija u Evroaziji nego u Americi. Evropsko oružje bili su čelični mačevi, koplja i bodeži, što se dopunjavalo ručnim vatrenim oružjem i artiljerijom, dok su oklopi i šlemovi takođe izrađivani od čelika ili od žičanog pletiva. Umesto čelika, američki starosedeoci koristili su drvene ili kamene (ponekad bakarne u Andima) toljage i

sekire, praćke, lukove, strele i prošivene štitnike-oklope, mnogo nedelotvorniju zaštitu i oružje. Osim toga, vojske američkih starosedelaca bile su bez životinja koje bi se suprotstavile konjima, koji su u napadima i brzom prevozu Evropljanima donosili neodoljivu nadmoć sve dok ih neka američka starosedelačka društva nisu i sama usvojila.

Treće, evroazijska društva imala su ogromnu premoć u izvorima energije za pogon mašina.

Oblast tehnologije koju bi, takođe, valjalo pomenuti jeste pomorski prevoz. Više evroazijskih društava razvilo je velike jedrenjake, od kojih su neki mogli da plove uz vetar i da preplove okean, a bili su opremljeni sekstantima, magnetskim kompasima, krmom na zadnjem panju i topovima. Po kapacitetu, brzini, sposobnosti manevrisanja i plovnosti, ti evroazijski brodovi bili su daleko nadmoćniji od splavova kojima se obavljala trgovina između najnaprednijih društava Novog sveta, onih iz Anda i Mezoamerike.